Tư duy phản biện - Critical Thinking
Tư duy phản biện là thuật ngữ được dịch từ khái niệm Critical thinking.
Đây là chủ đề đã của nhiều cuộc tranh luận từ hơn 2,500 năm trước thời của các triết gia Hy Lạp như Plato, Socrate. Đến nay đây vẫn là chủ đề rất nóng. Nghiên cứu của World Economic Forum cho thấy đây là kỹ năng quan trọng số 2 trong số 10 kỹ năng hàng đầu cần có của người đi làm trong thời đại mới.
Đối với sự phát triển về công nghệ hiện nay thì mọi thứ đã trở nên nhanh hơn trước. Cuộc sống đòi hỏi chúng ta phải thông minh hơn, và chăm chỉ không còn là yếu tố hàng đầu được chú ý tới. Chính vì thế việc cải tiến trí tuệ của mình sẽ giúp chúng ta chạy nhanh hơn những người khác.
Hầu hết mỗi người đều không thể hiểu rõ bản thân mình muốn gì. Tất cả mọi người đều có một khả năng đặc biệt duy nhất, tuy nhiên chúng ta lại chưa phát triển nó tốt, hoặc chưa tận dụng nó tốt. Chính việc phát triển tư duy phản biện sẽ giúp cho mình hiểu được bản thân mình hơn và phát huy được tài năng của mình, từ đó đạt được những mong muốn trong công việc và cuộc sống.
Vậy, làm sao để chúng ta có thể phát triển thành một người tư duy phản biện? Thứ nhất, chúng ta cần phải hiểu được những giai đoạn của quá trình học hỏi kĩ năng phản biện.
Lý thuyết giai đoạn của sự phát triển tư duy phản biện, do các nhà tâm lý học Linda Elder và Richard Paul đưa ra, có thể giúp chúng ta đánh giá mức độ tinh vi của các phương pháp tiếp cận tinh thần hiện tại và cung cấp một lộ trình cho suy nghĩ của người khác.
Tư duy phản biện là gì?
Một số định nghĩa cho rằng đó là là khả năng nhận diện thông tin giả
Định nghĩa khác cho rằng đó là khả năng tự phản chiếu và tư duy (suy nghĩ) một cách độc lập.
Theo National Council for Excellence in Critical Thinking, (1987), Tư duy phản biện là quá trình phát triển tư duy thông qua việc rèn luyện một cách có kỷ luật. Từ đó hình thành những khái niệm, đánh giá, phân tích để định hướng cho các hành động và niềm tin của cá nhân.
Theo Paul, R. and Elder, L. (2007): Tư duy phản biện là nghệ thuật phân tích và đánh giá tư duy với định hướng cải tiến nó.
Về bản chất, tư duy phản biện đòi hỏi chúng ta phải kích hoạt khả năng quan sát, tìm tòi, phân tích, và đánh giá. Những người có tư duy phản biện sẽ xác định, phân tích và giải quyết vấn đề một cách có hệ thống thay vì bằng trực giác hay bản năng năng của mình
Đặc điểm của tư duy phản biện
Người có tư duy phản biện thường có khả năng:
– Hiểu sự gắn kết logic giữa các quan điểm.
– Nhận dạng, phát triển và đánh giá các lập luận.
– Tìm ra những sự không nhất quán và lỗi sai phổ biến trong cách lập luận.
– Giải quyết vấn đề một cách có hệ thống.
– Nhận dạng sự liên quan và tầm quan trọng của các ý tưởng.
– Xem xét cách lập luận và sự đúng đắn trong quan điểm, niềm tin của người khác.
6 giai đoạn phát triển chính của tư duy phản biện
Giai đoạn I: The Unreflective Thinker (Chúng ta không biết những vấn đề trong tư duy của mình)
Cấp độ đầu tiên của tư duy phản biện là những nhà tư duy không có tính phản ánh. Đây là những người không phản ánh về tư duy và ảnh hưởng của nó đến cuộc sống của họ.
Như vậy, họ hình thành ý kiến và đưa ra quyết định dựa trên định kiến và quan niệm sai lầm trong khi suy nghĩ hay tư duy của họ không được cải thiện theo thời gian.
Mỗi người chúng ta đều trải qua giai đoạn này trong cuộc sống, chúng ta vô tình ngộ nhận những gì chúng ta biết là sự thật và không nhận ra có nhiều vấn đề xung quanh cuộc sống mình mà mình không biết.
Giai đoạn II: The Challenged Thinker (Chúng ta bắt đầu nhận ra cách tư duy của mình có vấn đề) Nhà tư duy ở cấp độ kế tiếp này có nhận thức về tầm quan trọng của tư duy đối với sự tồn tại của họ và biết rằng sự thiếu sót trong tư duy có thể mang lại những vấn đề lớn. Như các nhà tâm lý học giải thích, để giải quyết một vấn đề, trước tiên bạn phải thừa nhận bạn có một vấn đề.
Critical thinker ở giai đoạn 2 này là khi mà chúng ta bắt đầu gặp những thử thách gây khó khăn cho bản thân, lúc này chúng ta mới nhận ra rằng những gì mình tự cho là đúng trước đây lại không hề đúng gì cả. Tuy nhiên, mọi người cần biết rằng những ngộ nhận của mình như thế nào thì mới biết mình đang thiếu cái gì. Tương tự với kĩ năng, nhờ chúng ta có kiến thức về kĩ năng nào đó, chúng ta mới học được đó. Điều quan trọng trong giai đoạn này là liệu mình có chịu chấp nhận rằng những gì mình biết chỉ là ngộ nhận và sẵn sàng chỉnh sửa lại nguồn kiến thức của chúng ta.
Nhà tư duy ở cấp độ kế tiếp này có nhận thức về tầm quan trọng của tư duy đối với sự tồn tại của họ và biết rằng sự thiếu sót trong tư duy có thể mang lại những vấn đề lớn. Như các nhà tâm lý học giải thích, để giải quyết một vấn đề, trước tiên bạn phải thừa nhận bạn có một vấn đề.
Critical thinker ở giai đoạn 2 này là khi mà chúng ta bắt đầu gặp những thử thách gây khó khăn cho bản thân, lúc này chúng ta mới nhận ra rằng những gì mình tự cho là đúng trước đây lại không hề đúng gì cả. Tuy nhiên, mọi người cần biết rằng những ngộ nhận của mình như thế nào thì mới biết mình đang thiếu cái gì. Tương tự với kĩ năng, nhờ chúng ta có kiến thức về kĩ năng nào đó, chúng ta mới học được đó. Điều quan trọng trong giai đoạn này là liệu mình có chịu chấp nhận rằng những gì mình biết chỉ là ngộ nhận và sẵn sàng chỉnh sửa lại nguồn kiến thức của chúng ta.
Các nhà nghiên cứu giải thích, khó khăn thực sự đối với các nhà tư duy thuộc loại này là họ “không tin rằng suy nghĩ của họ tốt hơn thực tế, điều này khiến họ rất khó để nhận ra các vấn đề vốn có với các tư duy nghèo nàn”.
Một nhà tư tưởng được thử thách có thể có cảm giác rằng tư duy vững chắc bao gồm việc điều hướng các giả định, suy luận và quan điểm, nhưng chỉ ở mức độ ban đầu. Họ cũng có thể phát hiện ra một số trường hợp tự lừa dối bản thân. Các nhà nghiên cứu giải thích, khó khăn thực sự đối với những nhà tư tưởng thuộc thể loại này là không "tin rằng tư duy của họ tốt hơn thực tế, khiến cho việc nhận ra các vấn đề vốn có trong một tư duy kém càng khó khăn hơn " nhà nghiên cứu giải thích.
Giai đoạn III: The Beginning Thinker ( Chúng ta cố gắng cải thiện tư duy nhưng không thường xuyên)
Trong giai đoạn này chúng ta sẽ thấy mình đang như bị bơi trong biển vấn đề, các vấn đề trong cách sinh hoạt, trong cách làm việc và ngay cả cách sống. Chúng ta đã bắt đầu tập được tư duy nhưng vẫn chưa liên tục và có bài bản. Nhưng cũng ở giai đoạn này chúng ta sẽ hình thành nền móng của tư duy phản biện trong bản thân chúng ta,
Những nhà tư duy phản biện mới có thể vượt xa sự khiêm tốn của trí tuệ non trẻ và chủ động tìm cách kiểm soát suy nghĩ của họ trên các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.
Họ biết rằng suy nghĩ của chính họ có thể có những điểm mù và các vấn đề khác và thực hiện các bước để giải quyết những vấn đề đó, nhưng trong một khả năng hạn chế.
Những nhà tư duy mới bắt đầu đặt nhiều giá trị hơn trong lý trí, trở nên tự nhận thức trong suy nghĩ của họ. Họ cũng có thể bắt đầu xem xét các khái niệm và thành kiến trong ý tưởng của họ.
Ngoài ra, những nhà tư duy này cũng phát triển các tiêu chuẩn nội tại cao hơn về sự rõ ràng, chính xác và logic, họ nhận ra rằng bản ngã của họ đóng vai trò chính trong các quyết định của họ.
Giai đoạn IV: The Practicing Thinker ( Chúng ta nhận ra cần phải có quá trình rèn luyện tư duy đoàng hoàng)
Chúng ta đạt được giai đoạn này khi mà đã nắm được những phương pháp tư duy phản biện. Với sự trợ giúp từ khoa học và kiến thức nền, chúng ta vận dụng vào trong cuộc sống xung quanh mình. Lối tư duy trong đầu mình đi từ không rõ ràng trở nên thành quy trình cụ thể.
Những nhà tư duy phản biện thực hành có nhiều kinh nghiệm hơn này không chỉ đánh giá cao sự thiếu sót của chính họ, mà còn có kỹ năng để đối phó với chúng.
Một người có tư duy ở cấp độ này sẽ thực hành thói quen suy nghĩ tốt hơn và sẽ phân tích các quá trình tinh thần của họ một cách thường xuyên.
Mặc dù họ có thể thể hiện điểm mạnh và điểm yếu của tâm trí mình, nhưng theo cách tiêu cực, những nhà tư duy thực hành có thể vẫn chưa có một cách có hệ thống để hiểu sâu hơn về suy nghĩ của họ và có thể trở thành ‘con mồi’ cho lý luận tự nhiên và tự lừa dối.
Làm thế nào để bạn có thể đến được giai đoạn này? Một đặc điểm quan trọng để đạt được, theo các nhà tâm lý học, là “sự kiên trì đầy trí tuệ“.
Giai đoạn V: The Advanced Thinker ( Chúng ta đạt nâng cao hơn kết quả thu được trong quá trình phát triển tư duy)
Chúng ta bước tới giai đoạn này khi đã nắm được những phương pháp tư duy ở trên. Đây là giai đoạn mà mình kết hợp nhiều phương pháp khác nhau vào vấn đề xung quanh cuộc sống, và cải tiến cho phù hợp với chúng ta.
Nhà tư duy phản biện cấp tiến là gì?
‘Người ta thường không đến được giai đoạn này cho đến khi học đại học và hơn thế nữa’, theo ước tính của các nhà khoa học.
Những nhà tư tưởng cấp cao hơn này sẽ có những thói quen mạnh mẽ cho phép họ phân tích suy nghĩ của họ với cái nhìn sâu sắc về các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.
Họ sẽ có đầu óc công bằng và có thể phát hiện ra các khía cạnh định kiến theo quan điểm của người khác và sự hiểu biết của chính họ.
Mặc dù họ có khả năng xử lý tốt vai trò của cái tôi trong luồng ý tưởng, nhưng những người suy nghĩ như vậy vẫn có thể không nắm bắt được tất cả những ảnh hưởng ảnh hưởng đến tâm lý của họ.
Nhà tư tưởng tiên tiến thoải mái với việc tự phê bình và làm như vậy một cách có hệ thống, tìm cách cải thiện. Trong số những đặc điểm chính cần có ở cấp độ này là “hiểu biết trí tuệ” để phát triển thói quen suy nghĩ mới.
“Chính trực trí tuệ” để “nhận ra những lĩnh vực không nhất quán và mâu thuẫn trong cuộc sống của một người, “đồng cảm trí tuệ “để đặt mình vào vị trí của người khác để thực sự hiểu họ và “lòng can đảm trí tuệ” để đối đầu với những ý tưởng và niềm tin mà họ không nhất thiết phải tin tưởng và có những cảm xúc tiêu cực đối chúng.
Giai đoạn VI: The Master Thinker (Tư duy phản biện trở thành thói quen của mình)
Đây là giai đoạn khi mà tư duy phản biện đã thành thói quen, mình dễ dàng áp dụng kĩ năng phản biện trong các tình huống và sử dụng nó hiệu quả và đúng cách.
Giai đoạn VI: The Master Thinker (Tư duy phản biện trở thành thói quen của mình)
Đây là giai đoạn khi mà tư duy phản biện đã thành thói quen, mình dễ dàng áp dụng kĩ năng phản biện trong các tình huống và sử dụng nó hiệu quả và đúng cách.
Đây là những người siêu tư duy, người hoàn toàn kiểm soát cách họ xử lý thông tin và đưa ra quyết định.
Những người như vậy liên tục tìm cách cải thiện kỹ năng tư duy của họ, và thông qua kinh nghiệm “thường xuyên nâng cao suy nghĩ của họ lên mức độ nhận thức có ý thức”.
Một nhà tư duy bậc thầy đạt được những hiểu biết sâu sắc về các cấp độ tinh thần sâu sắc, cam kết mạnh mẽ để công bằng và giành quyền kiểm soát đối với chủ nghĩa tự chủ của chính họ.
Một nhà tư tưởng cấp cao như vậy cũng thể hiện kiến thức và hiểu biết thực tế vượt trội, luôn kiểm tra lại các giả định của họ về các điểm yếu, logic và sự sai lệch.
Và, tất nhiên, một nhà tư tưởng bậc thầy sẽ không buồn khi phải đối mặt với những rắc rối và dành một lượng thời gian đáng kể để phân tích các phản ứng của chính họ.
Vậy làm thế nào để bạn trở thành một nhà tư duy bậc thầy? Các nhà tâm lý học nghĩ rằng hầu hết các sinh viên sẽ không bao giờ đạt được điều đó.
Nhưng nếu bạn thực hành những đặc điểm trí tuệ tốt nhất có thể đưa bạn đến vị trí đó khi “những người có ý thức tốt luôn tìm kiếm những nhà tư duy bậc thầy, vì họ nhận ra và coi trọng khả năng của những nhà tư duy bậc thầy trong việc tư duy thông qua những vấn đề phức tạp bằng sự phán xét và thấu hiểu.”
Đó là 6 giai đoạn của quá trình rèn luyên tư duy phản biện, trong 6 giai đoạn này sẽ có 9 phương pháp cụ thể giúp cho bạn đi qua từng giai đoạn mà chúng ta sẽ phân tích ở bài viết khác, đó là:
1. Use “Wasted” Time.
2. A Problem A Day.
3. Internalize Intellectual Standards.
4. Keep An Intellectual Journal.
5. Reshape Your Character.
6. Deal with Your Ego.
7. Redefine the Way You See Things.
8. Get in touch with your emotions.
9. Analyze group influences on your life.
Nhận xét
Đăng nhận xét